literatuur recensie

‘Omdat ze leven’ van Brecht De Backer: kwantumtheorie als houvast voor een morsig bestaan

Hoe te leven? Het is zo al geen sinecure, en al helemaal niet als lesbische alleenstaande vrouw met een kinderwens, blijkt uit de filosofische debuutroman van Brecht De Backer.

Het verhaal van jou en alle kinderen die ik nooit heb gehad, zo luidt de ondertitel van Omdat ze leven, de debuutroman van Brecht De Backer (°1987). Ondanks haar feeling voor wiskunde, wetenschap en all things nerdy besliste De Backer als achttienjarige toch om Theater-, Film- en Literuurwetenschap te gaan studeren in Antwerpen. Het is een fijne passage in haar debuut, dat flink put uit haar eigen leven: hoe ze uit de trein stapt in de grote stad, en eigenlijk nog niet precies weet aan welke faculteit ze zich zal inschrijven. Met de wetenschappen is ze door haar studie al wat vertrouwd, met de kunsten minder. Dus kiest ze voor het onbekende, het nieuwe, de diepte in.

Het is een constante in haar debuut: de zoektocht naar hoe dit leven te leiden. De zoektocht naar wie ze is, waar ze het beste thuishoort, of toch op z’n minst een klein beetje thuisvoelt. Als tiener beseft ze al een buitenbeentje te zijn, al helemaal nadat ze op een festival een meisje heeft gekust en voor het eerst voelde hoe een echte zoen moet voelen. Aandachtstrekkerij, beweren haar klasgenoten zuur, maar Brecht tintelt en siddert en leeft.

Het leven als lesbische jonge vrouw wordt er niet eenvoudiger op als Brecht blijkt een onbedwingbare kinderwens te hebben. Zelfs nu ze is verhuisd naar het in de ogen van veel Vlamingen iets progressievere Nederland, blijkt dat geen wens die makkelijk te vervullen valt. Brecht bewandelt verschillende pistes, en telkens denkt ze al aan het leven dat gaat komen, het nieuwe leven voor een kind, maar ook het nieuwe leven voor haar.

De filosofische bedenkingen zijn een belangrijk onderdeel van dit debuut. Als deze jonge aanstaande moeder de levens van haar toekomstige kinderen al kan bedenken, zijn ze er dan gewoon niet echt? Horen ze dan gewoon niet bij haar, en bij alle andere deelgenoten uit haar leven? In mooie, liefdevolle zinnen schetst De Backer het leven dat ze niet hebben geleefd. Of net wel.

Ze zijn er al in het begin van het boek, en ze reizen het hele boek mee: Niels Bohr en Albert Einstein, en hun levendige discussie tijdens de vijfde Solvay-conferentie in 1927 in Brussel. De vaders van respectievelijk de kwantumtheorie en de relativiteitstheorie gaan er verbaal in de clinch, op zoek naar een vergelijk, een theorie die alles zou verklaren.

Ook al wordt ze niet meer gevoerd door de protagonisten zelf, de discussie is nog steeds gaande, en de allesverklarende theorie voor het leven is nog steeds niet gevonden. Het dichtste in de buurt komt, grotendeels geïnspireerd door de kwantummechanica, de snaartheorie of de omstreden veelwereldentheorie, wat betekent dat alle mogelijke alternatieve geschiedenissen en toekomsten reëel zijn.

In iedere situatie zijn meerdere uitkomsten mogelijk, in verschillende universums. Die uitkomsten bestaan ook naast elkaar. Helaas kan de mens door zijn fysieke en mentale beperkingen maar één uitkomst in één universum zien en beleven.

Mede geïnspireerd door het verhaal ‘De tuin met zich spitsende paden’ van Jorge Louis Borges, die eveneens de discussie tussen Bohr en Einstein goed had gevolgd, bouwt hoofdpersonage Brecht hier haar eigen theorie en levenswijsheid uit op. Sommige splitsende paden zijn duidelijk en liggen achter haar, zoals die studiekeuze. Maar de belangrijkste paden liggen natuurlijk voor haar.

Het allerbelangrijkste pad is dat van het moeder-zijn. Hoe dat op vele verschillende wijzen kan worden ingevuld, beschrijft De Backer in essayistische, intieme hoofdstukken, waarin ze alvast het leven van haar kinderen vormgeeft. In het universum waarin ze leeft is er nogal wat tegenslag en tegenkanting: homofobie, ongeloof en lompe opmerkingen van vrienden, zware administratieve procedures en ellenlange wachttijden. De woede hierover spat soms van de pagina’s.

En ook al beschrijft Brecht zichzelf soms als een spontane wildebras, je krijgt door al die intieme gedachten over zwanger worden en moeder zijn toch het beeld van een ietwat in zichzelf gekeerde, timide, aftastende vrouw.

Omdat het in dit universum zo vaak mislukt of op een sisser afloopt, klampt Brecht zich vast aan wat er in die andere universums zou kunnen gebeuren. Zo biedt de theorie toch houvast om het ware, echte leven te leiden. En door de “jou” in de ondertitel weten we dat het uiteindelijk toch nog goedkomt, ook in dit universum.

Omdat ze leven is niet altijd een makkelijk debuut. Het is essayistisch en filosofisch van toon, er zit veel wetenschap in. Maar het is ook een boek over een jonge vrouw vol liefde voor haar kinderen, en hoe ze zo ook de liefde voor haar eigen moeder herontdekt. Het is vooral het verhaal van een moedige, krachtige en koppige vrouw, die met liefde en wilskracht en af en toe de nodige humor het universum een beetje naar haar hand probeert te zetten.

Brecht De Backer, Omdat ze leven. Het verhaal van jou en alle kinderen die ik nooit heb gehad. AtlasContact, 2022, 208 p.

• Brecht De Backer
• debuutroman